مسجد جامع ارومیه
مسجد جامع ارومیه در قرن هفتم هجری بر روی بقایای یک آتشکده ساخته شد
مسجد جامع ارومیه یکی از بناهای تاریخی و مذهبی این شهر است که قدمت آن به قرن هفتم هجری بر می گردد. بر اساس برخی از روایات این مسجد بر روی بقایایی از یک آتشکده ساخته شده است. آتشکده ای که بعد از ورود اسلام به این سرزمین ویران شد و بر روی خرابه های آن مسجد ساخته شد.
مسجد جامع ارومیه در مرکز شهر و در مجاورت بازار اصلی ارومیه قرار دارد. این مسجد در سال 1314 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
تاریخچه مسجد جامع ارومیه
دوران بنای مسجد جامع ارومیه به عهد سلجوقی باز می گردد
براساس اسناد و شواهد یافت شده، این مسجد بر روی بقایای یک آتشکده زرتشتی ساخته شده است. این آتشکده مربوط به زمان قبل از انوشیروان می باشد.
آتشکده دارای یک درب ورودی بوده است که رو به روی محراب اصلی قرار داشت و امروزه نیز آثاری از آن وجود دارد.
در این آتشکده جایگاهی برای موبدان نیز در نظر گرفته شده بود. با ورود اسلام به سرزمین ایران و در طی گرویدن مردم به دین اسلام، این آتشکده کاربری خود را از دست داد و متروک شد و سپس ویران شد. بعد از آن بر روی ویرانه های این آتشکده یک مسجد بنا شد. هنوز هم بخشی هایی از آن آتشکده بر جای مانده است.
در مورد تاریخ دقیق بنای این مسجد اطلاعاتی در دسترس نیست اما بر اساس قدمت مواد به کار رفته در آن، تاریخ ساخت آن را به عهد سلجوقی نسبت می دهند.
بخش هایی از این مسجد در زمان ایلخانی و حمله مغول ها دستخوش تخریب و ویرانی قرار گرفت اما بعد ها دوباره بازسازی شد. این مسجد در دوره زندیه نیز مرمت و بازسازی شده است. در دوره صفویه بخش هایی از آن برای یک بار دیگر بازسازی شد و آخرین بازسازی های این مسجد مربوط به سال های بعد از انقلاب می باشد.
اما با وجود این همه تخریب و بازسازی هنوز هم آثار کتیبه ها و گچبری های مربوط به قرن هفتم هجری بر روی محراب وجود دارد. کتیبه ها و گچبری هایی که با دستان هنرمندان زمان سلجوقی خلق شده اند و مزین به خط کوفی است. وجود این کتیبه های قدیمی گواه قدمت دیرین این مسجد است.
به لطف بازسازی های این مسجد در دوره های مختلف تاریخی می توان هنر معماری مربوط به هر دوره را در این مسجد مشاهده کرد که عمده ترین آنها در قسمت سرستون ها، گنبد و تزئینات و طاق های مسجد می باشد.
مسجدی که تماما از آجر ساخته شده است
این مسجد تماما از آجر ساخته شده است که یکی از ویژگی های بارز آن است. در قسمت های مختلف این بنا از آجرهای متفاوت استفاده شده است به طوری که نوع آجر های به کار رفته در گنبد و شبستان با آجر های به کار رفته در قسمت صحن مسجد کاملا متفاوت است. تزئینات و گچبری های به کار رفته در صحن و شبستان این مسجد از زیبایی چشم گیری برخوردار است.
شبستان مسجد جامع ارومیه
شبستان مسجد جامع ارومیه یکی از قسمت های اصلی است که نمایشگر هنر معماری اصیل اسلامی است. این شبستان دارای یک گنبد است که به سبک معماری سلجوقی ساخته شده است. شبستان در دوره سلجوقی ساخته شد و در زمان ایلخانی ها بازسازی شد.
یکی از ویژگی های معماری این شبستان وجود محراب های هشت ضلعی در یک طبقه و سپس تبدیل آن به 16 ضلعی در طبقه دیگر است که در بالاترین طبقه تبدیل به گنبد اصلی شبستان شده است. سبکی از معماری که از مشخصه های معماری ایلخانی هاست و احتمال می رود که در زمان ایلخانی در طی بازسازی به این شکل درآمده است.
محراب مسجد جامع ارومیه
یکی از زیباترین قسمت های مسجد جامع ارومیه محراب مسجد است
یکی از زیباترین بخش های این مسجد محراب آن است که با تزئینات گچ بری و استفاده از خط کوفی جلوه زیبایی به آن می دهد. این محراب مربوط به دوره ایلخانی است. ارتفاع آن 8 متر و عرض آن 6 متر بوده است.
در این محراب وجود دو ستون در انتهای آن که دارای کتیبه هایی است جلب توجه می کند. قدمت این کتیبه ها به سال 676 هجری باز می گردد و آنطور که از نوشته های روی آن بر می آید توسط استاد عبدالمؤمن تبریزی ساخته شده است. در این کتیبه که از شاهکار های هنر گچبری به شمار می آید از خط رقاع برای نوشتن استفاده شده است. خط رقاع یکی از خط های معروف سبک خطاطی در میان اعراب بوده است.
محرابی که امروزه آن را مشاهده می کنید بر روی محراب قدیمی قرار گرفته است. محراب قدیمی متعلق به دوران سلجوقی بوده و دور تا دور آن از خط کوفی استفاده شده است.
چهل ستون مسجد جامع ارومیه
حجره های مسجد جامعه ارومیه در دوران زندیه ساخته شده است
آن طور که از اسناد و شواهد بر می آید این قسمت از مسجد در سال های بعد از ساخت بنای اصلی مسجد به آن اضافه شده است. با توجه به اشیایی که هنگام بازسازی این مسجد در این قسمت کشف شده می توان احتمال داد که این قسمت در دوره ایلخانی ساخته شده است. براساس شواهد، این مسجد در دوره ایلخانی در اوج زیبایی خود بوده است. در طول قرن های گذشته به چهل ستون این مسجد صدمات زیادی وارد شده است که در دوره های مختلف بازسازی شده است.
حجره های صحن مسجد جامع ارومیه
در صحن مسجد جامع ارومیه حجره هایی را مشاهده می کنید که تاریخ ساخت آنها مربوط به دوره زندیه می باشد. مسجد جامع یک بار دیگر در دوره زندیه مورد بازسازی قرار گرفته و این حجره ها در آن زمان به مسجد اضافه شده است. بر اساس سنگ نوشته های موجود در این قسمت، قدمت و تاریخ ساخت حجره ها متعلق به سال 1184 هجری قمری است. مواد و مصالحی که در ساخت این حجره ها به کار رفته است از مواد و مصالح به کار رفته در بخش های اصلی شبستان متفاوت است.
