انسان‌هایی با قدمت ۸۰۰ سال
زمانی که دو شاعر بزرگ یعنی اسدی طوسی و قطران تبریزی را در این مکان دفن کردند، نام آن را در دوره‌های مختلف حظیره الشعرا، حظیر القضاه و قبرستان سرخاب گذاشتند تا شاید یاد و خاطر این انسان‌های عالم برای مردم هنردوست ایران تا صدها، شاید هزاران سال دیگر زنده نگه داشته شود، اما با گذشت دهه به دهه و قرن به قرن، شاعران، عارفان و مشاهیر بی‌بدیلی به جمع اسدی طوسی و خاقانی شروانی می‌پیوستند تا اینکه حظیره الشعرا (محل زندگی شعرا) به مقبره الشعرا (محل دفن شعرا) تبدیل شد.
علی‌رغم اینکه سختی‌های زندگی به این بزرگوارها در زمان حیات‌شان فشار می‌آورد، این مشکلات بعد از مرگشان هم با آسیب‌های طبیعی مانند زمین‌لرزه‌های سال‌های ۱۱۹۳ و ۱۱۹۴ به آرامگاه‌شان ادامه‌دار بود و آن را از شکل و ظاهر اولیه‌اش انداخته بود.
در این میان، استاد علیرضا فرزان‌مهر با ارائه طراحی نو از مقبره الشعرای تبریز در مسابقاتی که در ادامه به آن اشاره می‌کنم، توانست جلوه‌ای از هنر مدرن و معماری ایرانی را بازسازی و به نمایش درآورد. معماری ضعیف این آرامگاه با طراحی جدیدش در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی، به آرامگاه سنگی و به یاد ماندنی تبدیل شد و در نهایت در ۱۸ اسفند سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی رسید که الان یکی از جاهای دیدنی تبریز شده.
از اولین تا آخرین شاعر
از زمانی که اسدی طوسی و قطران تبریزی را به‌عنوان اولین شاعرهای ایرانی در مقبره الشعرا دفن کردند، ۸۰۰ سالی می‌گذرد. به‌خاطر آسیب‌های طبیعی و بی‌توجهی عده کمی از مردم، تعداد آرامگاه انسان‌های قدر قدرت مقبره الشعرای تبریز مخفی و از بین می‌رود.
یکی از نکات جالب مقبره الشعرا اینجاست که به‌هیچ حد و مرزی محدود نمی‌شود و عارفان، ادبا و شاعران را از نقاط مختلف، چه به‌خاطر جستجوی آرامش بیشتر و چه به‌دلیل دوری از جنگ‌های مختلف بین مردم، به تبریز مهاجرت می‌کردند و بعد از مرگشان هم در مقبره الشعرا دفن می‌شدند.
در برخی منابع گفته می‌شود، بیش از ۳۲۰، ۴۰۰ یا ۴۱۰ از مشاهیر با پیشینه‌های مختلف از جای‌جای ایران و از زمان‌های مختلف در این مکان آرام گرفتند؛ شاعرانی که تبع شعرهای‌شان به شعر فارسی یا ترکی مزین می‌شد؛ شاعری چون استاد شهریار.
ستاره‌های مقبره الشعرای تبریز
- اسدی طوسی (شاعر، ایرانی، مسلمان، دوره غزنویان، سلجوقیان، قرن پنجم)؛
- خاقانی شروانی (شاعر، ایرانی، تبریزی، مسلمان، قرن ششم، ۵۰۵ تا ۵۷۸ هجری شمسی)؛
- محمود ملماسی(شاعر (کمی هم خوش‌نویسی و تذهیب کاری)، ایرانی، ۱۲۹۶ تا ۱۳۷۰)؛
- نصرالله طبیب (خوشنویس، ایرانی، قرن هشتم)؛
- شاپور نیشابوری یا جمال الدین شاهپور بن محمد اشهری (شاعر، ایرانی، قرن ششم،)؛
- سلمان ساوجی یا خواجه جمال الدین سلمان بن خواجه علاء الدین محمد (شاعر، قرن هشتم)،
- انوری ابیوردی یا اوحدالدین محمدبن محمد انوری (شاعر، قصیده‌سرای فارسی، ریاضیدان، ستاره‌شناس، فیلسوف و دانشمند، ایرانی، دوره سلجوقیان، قرن ششم)؛
- مهدی روشن ضمیر (شاعر، ادیب، نویسنده و پژوهشگر معاصر، ایرانی، تبریز)؛
- میرزا طاهر خوشنویس تبریزی (نسخ نویس، ایرانی، آذربایجان شرقی ۱۲۶۷ تا ۱۳۵۵)؛
- عزیز خان مکری (سردار، ایرانی، تبریزی، مسلمان)؛
- شکیبی تبریزی (شاعر، ایران، تبریز، قرن دهم)؛
- مغربی تبریزی یا ملا محمد شیرین مغربی تبریزی (شاعر، صوفی، ایرانی، قرن هشتم)؛
- قطران تبریزی (شاعر، ایرانی، دوره شدادیان و روادیان، قرن پنجم)؛
- میرزا علی ثقه الاسلام تبریزی (عالم دینی، روحانی، نویسنده و یکی از علمای آذربایجان، ایرانی، مسلمان، ۱۲۳۹تا ۱۲۹۰)؛
- شمس الدین محمد سجاسی (شاعر، ایرانی)؛
- ظهیر فاریابی (شاعر، قصیده‌سرا، ایران، قرن ششم)؛
- لسانی شیرازی یا مولانا وجیه الدین عبدالله لسانی شیرازی (شاعر، ایرانی، شیراز)؛
- مانی شیرازی (شاعر ایرانی، دوره شاه اسماعیل صفوی)؛
- مجیرالدین بیلقانی (شاعر، ایرانی، قرن ششم)؛
- همام تبریزی یا خواجه همام الدین محمد بن علاالدین همام تبریزی (شاعر، ایرانی، تبریز، ۶۱۷ تا ۶۹۳ هجری شمسی)؛
- شهریار یا محمد حسین بهجت تبریزی (شاعر، ۱۲۸۵-۱۳۶۷).
آرامگاه استاد شهریار، منظومه حیدربابا در مقبره الشعرا
درخشان‌ترین قبری که در بین تمام آرامگاه‌های مقبره الشعرا می‌توانم ببینم، آرامگاه سید محمد حسین بهجت تبریزی، ملقب به استاد شهریار است. استاد شهریار در سال ۱۲۸۵ به دنیا آمد و برای تحصیل رشته‌های مختلف موسیقی، علوم دینی و طب و پزشکی به تهران رفت. کم‌کم او را با اشعار زیبای فارسی و ترکی شناختند.
او در سال ۱۳۳۲ به شهرش برگشت و طی رسیدنش به اوج شهرت، به‌خاطر درگیری با بیماری طولانی مدتش در سال ۱۳۶۷ در کنار انسان‌های بزرگ مقبره الشعرا آرام گرفت؛ شاعری که من را عاشق و شیفته شعرهای ترکی و گاه فارسی‌اش کرده است.
اگر سه شاعر بزرگ ایرانی را دوست داشته باشم، بعد از مولانا و رودکی، شیفته شهریار هستم. بعضی از شاعران به‌خاطر نقد حکومت، وضعیت اجتماع به‌سمت شعر می‌روند و برخی به‌دلیل فضای عارفانه، اما دل‌باختن محمد حسین، او را به‌سمت روی دیگرش، یعنی شهریار کشاند تا پزشکی را رها کند و عمر خود را به شعرهای فارسی و ترکی بگذارند. شهریار وصیت کرد که او را در آرامگاه هم‌نشینان شاعرش دفن کنند.
حیدربابا ایلدیرمیلار شاخاندا سئللر سولار شاققیلدییوب آخاندا
قیزلار اونا صف باغلییوب باخاندا سلام اولسون شوکتوزه ائلوزه!
منیم دا بیر آدیم گلسین دیلوزه
معنی کلی: ای حیدربابا، زمانی که رعد و برق می‌غرد، وقتی که آب سیل‌ها و رودها با جوش و خروش روانه می‌شوند، وقتی که دخترهای (روستا) صف کشیده‌اند تا تماشایش کنند، در این لحظه‌ها سلام و ارادتم را به شوکت و ایل شما می‌رسانم؛ اسم من هم به زبان بیاورید (از من یادی کنید).
معماری مقبره الشعرا
متاسفانه، معماری مقبره الشعرا طی قرن‌ها و به دست طبیعت دچار آسیب‌های مخربی می‌شود که در سال ۱۹۷۱ میلادی (شهریور ۱۳۵۰هجری شمسی)، روزنامه‌های داخلی کیهان، اطلاعات، مجله یغما و انجمن آثار تاریخی، برای انتخاب بهترین معماری برای آرامگاه شاعران و انسان‌های عظیم، مسابقه‌ای ترتیب می‌دهد تا از بین طرح‌های داده‌شده، طرح یکی از آنها برای ساخت یادبود مقبره الشعرا استفاده شود.
آقای غلامرضا فرزان‌مهر طرح خودش را در این مسابقه ارائه کرد و در نهایت، برنده هم شد. پیاده‌سازی این معماری با ارتفاع ۳۰ متری از سال ۱۳۵۱ شروع شد و در ده سال بعد، یعنی تا سال ۱۳۶۱ ادامه و به پایان رسید.
چگونه به مقبره الشعرا در تبریز برویم
زمانی که به میدان منجم تبریز می‌روید، وارد مسیر خیابان ثقه الاسلام می‌شوید و بعد از گذشتن از بلوار ۲۹ بهمن، خیابان امام خمینی و مسجد کبود، وارد خیابان ثقه الاسلام می‌شوید و به اولین چهار راهی که می‌رسید، میتوانید مقبره الشعرای تبریز را بینید.
آدرس متنی: ایران، استان آذربایجان شرقی، تبریز، محله سرخاب، محله ششگلان، خیابان ثقه الاسلام، تقاطع عارف، تکیه حیدر، جنب بقیه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملاباسی، مقبره الشعرا.
شماره تلفن: ۳۵۲۴۲۷۹۲-۰۴۱
ساعات کاری: ۸:۳۰ یا ۹:۰۰ صبح تا ۱۸:۰۰ یا ۱۹:۰۰ شب
لوکیشن مقبره الشعرای تبریز روی گوگل مپ
خودتان را به دورهمی شعرا دعوت کنید
بعد از بررسی تمام زیر و بم‌های مقبره الشعرا در تبریز، دیگر شعرا و ادبای فارس و ترک ایران را بهتر و بیشتر می‌شناسید.
در مقاله امروز ویستاگشت، از معماری آرامگاه شاعران و کمی هم از بزرگان شعر و ادب گفتم؛ شاعرانی چون شهریار، اسدی طوسی، انوری ایبوری، خاقانی شروانی، قطران تبریزی و…، اما همه این‌ها دلیل نمی‌شود که به مقبره الشعرا و آرامگاه استاد شهریار سر نزنید. با تمام اطلاعاتی که از این آرامگاه به شما داده‌ام، این بی‌معرفی و جفا در حق شعرای خودمان است که به آنها بی‌توجهی شود.
